Cyjanotypia polega na wykorzystaniu światłoczułych właściwości soli żelaza.
Chemia cyjanotypii w dużym uproszczeniuPowlekamy papier roztworem soli żelaza(III) oraz roztworem żelazicyjanku potasu.
Kluczowy dla całego procesu jest organiczny związek zawierający żelazo(III).
Część grup karboksylowych reszty kwasowej w tego typu związkach (cytryniany, szczawiany) przyłączona jest do centralnego atomu żelaza wiązaniami koordynacyjnymi.
Pod wpływem ultrafioletu związek robi się niestabilny. Atom żelaza (III) utlenia część grup karboksylowych do dwutlenku węgla, a sam redukuje się do żelaza (II), które reaguje z żelazicyjankiem.
W przypadku szczawianu żelaza(III) wygląda to tak:
2 [Fe(OOC-COO)3]3- -> 2 Fe2+ + 5 (OOC-COO)2- + 2 CO2
W przypadku cytrynianu żelazowo-amonowego prawdopodobnie przebiega to tak:
[Fe(C6H4O7)2]5- -> Fe2+ + 2(C5H4O5)2- + 2 CO2
z utlenieniem reszty cytrynianowej do reszty kwasu acetonodikarboksylowego i dwutlenku węgla. Aczkolwiek podobno może też powstać kwas acetooctowy. Nie udało mi się jednak znaleźć dokładnego opisu przebiegu reakcji dla cytrynianu.
Podczas wywoływania papieru, pod wpływem wody zredukowany kation Fe2+ w połączeniu z żelazicyjankiem potasu daje nierozpuszczalny w wodzie barwnik - błękit pruski, czyli żelazocyjanek potasowo-żelazowy:
Fe2+ + 3K+ + [FeIII(CN)6]3- -> K[FeIIFeIII(CN)6] + 2K+
Według innej teorii dochodzi pod wpływem światła do redukcji zarówno żelaza(III) w związku organicznym jak i żelaza(III) w żelazicyjanku i powstają dwa odrębne związki:
błękit Turnbulla czyli żelazicyjanek potasowo-żelazowy(II):
Fe2+K+[FeIII(CN)6]3-
oraz wspomniany już błękit pruski, czyli żelazocyjanek potasowo-żelazowy(III): Fe3+K+[FeII(CN)6]4-
Coś w tym może być, ponieważ cyjanotypy różnią się odcieniami, zależnie od proporcji roztworów dających roztwór roboczy. Czasami odcień idzie w granat, czyli w błękit pruski, a czasami w cieplejszy błękit czyli w błękit Turnbulla.
Przygotowanie roztworów do nasączania papieru
Roztwór służący do przygotowywania papieru do cyjanotypii nazywamy "roztworem roboczym". Należy go sporządzić mieszając równe objętości podanych niżej roztworów I i II, chyba że przepis stanowi inaczej.
Roztworu roboczego nie należy długo przechowywać. Sporządza się go tylko w ilości niezbędnej do wykonania określonej ilości papierów. Roztwory składowe można długo przechowywać w butelkach z ciemnego szkła.
Roztwory cytrynianu żelazowo-amonowego są dobrą pożywą dla pleśni. Jeśli roztwór spleśnieje, można go przesączyć przez bibułę filtracyjną czy filtr do kawy. Obecność pleśni nie wpływa na właściwości chemiczne roztworu. Aby zapobiec rozwojowi pleśni, można do roztworu dodać kilka kropli formaliny lub kilka kryształków tymolu.
PRZEPIS 1 (wg. Browna)
PRZEPIS 2 (wg. Browna)
PRZEPIS 3 (wg. Herschela)
PRZEPIS 4 (wg. Fischa)
PRZEPIS 5 (wg. Talbota)
PRZEPIS 6 (wg. Browna)
Przygotowanie papieru światłoczułego
Papier powinien być o dużej gramaturze, najlepiej bez żadnej faktury, dobrze wchłaniający roztwór (np. papier do akwareli).
Jak nanosić roztwór na papier?
Położyć papier na gazetach i nanosić roztwór szerokim, miękkim pędzlem, równomiernie, raz za razem. Można robić to gąbką, ale moim zdaniem pędzel pozwala robić to prezycyjniej i czyściej. Na pędzel nabierać tyle roztworu, aby z pędzla się nie lało, a jednocześnie aby na papierze pozostawały równomierne smugi roztworu. Kwestia wprawy. Można poćwiczyć wodą na gazetach.Wykonanie odbitki
Przyłożyć negatyw stykowo (bez żadnych odstępów) do papieru światłoczułego. Można wykorzystać kopioramki albo zwykłą antyramę ze szkłem.
Jak zrobić negatyw?
Cóż, najlepsze negatywy to te zrobione na prawdziwej kliszy fotograficznej, gdzie czerń jest naprawdę czernią. Obecnie najprostszym rozwiązaniem jest wydrukowanie negatywów na folii do drukowania.Tonowanie odbitek
Rozjaśnianie:
Wszelkie związki o charaketrze zasadowym powodują rozjaśnienie cyjanotypu.
Zanurzyć odbitkę na ok. 30 s w 2-3% wodnym roztworze jednej z substancji: ałunu glinowo-potasowego, kwasu szczawiowego, kwasu cytrynowego, kwasu azotowego, wodorosiarczanu potasu
Wypłukać odbitkę w wodzie.
Wzmocnienie koloru:
Zanurzyć odbitkę w 0,5% wodnym roztworze chlorku żelaza (III).
Cyjanotypia na tkaninie
Najlepsza jest tkanina bawełniana, wyprana, wyprasowana i bez zagnieceń.
Skala gęstości Bauma
W starych przepisach pojawiają się czasami roztwory, których gęstość podawana jest w stopniach Bauma.
Jak przeliczać te stopnie na g/cm3:
dla roztworów o gęstości większej od wody: x g/cm3 = 144 / (144 - x st. Baume)
dla roztworów o gęstości mniejszej od wody: x g/cm3 = 144 / (134 - x st. Baume)
Opracowano na podstawie:
G.E. Brown, Ferric and Heligraphic Processes", Tennant & Ward, New York, 1904
C. James, The Book of Alternative Photographic Processes, Cengage Learning, 2015
oraz własnych doświadczeń